ΖΑΡΑΚΑΣ...Αυτός ο τόπος, ο μικρός, ο μέγας...
Τρεις οι αφορμές γι’ αυτό το χαλαρό κείμενο. Μια «ξέμπαρκη», απίθανη φωτογραφία Ζαρακίτικου τοπίου στο διαδίκτυο, η πρόσφατη Διεθνής συνάντηση «Πολιτιστικά Τοπία σε περιοχές Natura 2000» που διοργανώθηκε από την Τράπεζα Πειραιώς και ο αυτοβιογραφικός στίχος «Γεννήθηκα στο Ζάρακα / Δευτέρα μεσημέρι / γιατρός δεν με ξεπέταξε / μα μιας μαμμής το χέρι».
Ο Ζάρακας βρίσκεται στην καρδιά του Πάρνωνα, ανάμεσα Τσακωνιά και Μονεμβασιά και αγκαλιά του οι απόκρημνες παραλίες του Μυρτώου Πελάγους. Τέως Δήμος, από τους πρώτους πανελλαδικά σε έκταση, και από τους μικρότερους σε πληθυσμό – 1500 κάτοικοι διασκορπισμένοι σε 14 χωριά.
Τόπος ορεινός, απομονωμένος, σαν από ραψωδία του Ρίτσου βγαλμένος: “Δίχως ποτάμια, χωρίς πηγές / μονάχα λίγες στέρνες / άδειες κι’ αυτές...”.
Σε αυτόν τον τόπο η ανάπτυξη ήλθε πολύ αργά... Τα τελευταία χρόνια... Ο τροχός το 1960, το ρεύμα το 1980 (γι’ αυτό έχει πολιτισμό που «δεν σβήνει όταν κόβεται το ρεύμα...»), το 1990 πήρε σειρά το τηλέφωνο, και στο κατώφλι του 21ου αιώνα το νερό (μεταξύ μας πριν 2-3 χρόνια...).
Τόπος πολιτικά δεδομένος για κάποιους, για άλλους συντηρητικός και ακατάδεκτος, πάντα ριγμένος. Είναι λίγα, βλέπεις, τα κουκιά... Αμελητέα...
Τόπος τσοπαναραίων, για τους καμπίσιους νότιους συνδημότες... Άγνωστος για τους πρωτευουσιάνους του νομού...
Δυο λόγια τώρα για την «προίκα» αυτού του τόπου, μήπως και ενδιαφερθεί κανείς (σα ρομαντικός «εραστής» καλύτερα, ή έστω σαν τυπικός «σύζυγος») :
Φυσικό Περιβάλλον : Μοναδικής αξίας οικοσύστημα, σπουδαία βιοποικιλότητα, υψηλής αισθητικής αξίας τοπίο, 13 θεσμοθετημένοι Παραδοσιακοί Οικισμοί – Καταφύγια Άγριας Ζωής, υγρότοποι κλπ.
Όλος, σχεδόν, ο Ζάρακας (90% της έκτασής του) ανήκει στο δίκτυο Natura 2000, που αποτελεί τον κεντρικό πυλώνα της πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη φύση και τη βιοποικιλότητα. Περιλαμβάνει δε την ειδική ζώνη διατήρησης (ΕΖΔ) GR2540001 των φυσικών ενδιαιτημάτων και της άγριας χλωρίδας και πανίδας και την Ζώνη Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) GR2540007, καθιερωμένη για την προστασία της ορνιθοπανίδας. Για την ευρύτερη περιοχή θα έπρεπε ήδη να έχει εκπονηθεί Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη και στη συνέχεια να έχει συσταθεί Φορέας Διαχείρισης για την προστασία και ανάδειξή της. (Σημειωτέον ότι πανελλαδικά έχουν συσταθεί 28 Φορείς Διαχείρισης, ενώ για το Ζάρακα δεν έχει καν προγραμματισθεί η εκπόνηση της Μελέτης!!!)
Η αμέλεια και η αδιαφορία όλων έγινε εγκληματική όταν, με την ψήφιση του Ειδικού Πλαισίου για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας, η ευρύτερη περιοχή του Ζάρακα χαρακτηρίσθηκε ως Περιοχή Αιολικής Προτεραιότητας, με συνέπεια τον ορατό κίνδυνο να χωροθετηθούν έργα που θα επιφέρουν βλάβες στο περιβάλλον, μη αναστρέψιμες (να ’ναι καλά το ΣΤΕ και κάποιοι «γραφικοί» εραστές των ορέων...).
Κι όμως, από του έτους 2000 είχαμε κρούσει το κώδωνα στην Διημερίδα του ΤΕΕ «Ο ρόλος της πολιτιστικής κληρονομιάς και του φυσικού περιβάλλοντος στο Ζάρακα», σε σχετική εισήγησή μας για το αειφορικό, αναπτυξιακό μοντέλο της περιοχής και ενώ, με έντονη διαμαρτυρία στο Νομάρχη, τον ενημερώναμε ότι στη σχετική Μελέτη του Οικολογικού Πάρκου του Πάρνωνα δεν είχε συμπεριληφθεί ο Ζάρακας!
Πολιτιστικό Απόθεμα : Επίσης σπουδαίο και κυρίως διαχρονικό, ανιχνεύεται από τους προϊστορικούς – ιστορικούς – βυζαντινούς – μεταβυζαντινούς και νεώτερους χρόνους.
Η Ακρόπολη και η Αφροδίτη του Ζάρακα, το ιερό του Ασκληπιού, ο οικισμός της Παλαιόχωρας, το μοναστήρι της Ευαγγελίστριας, πλήθος βυζαντινών και μεταβυζαντινών ναών και εντυπωσιακός αριθμός σπηλαίων διάσπαρτων στον ορεινό όγκο με παγκόσμια αξία τόσο αισθητική, όσο και παλαιοανθρωπολογική.
Και όλα αυτά εγκαταλελειμμένα, στο περιθώριο, αφού όλοι οι προβολείς φωτίζουν την Καστροπολιτεία της ένδοξης Μονεμβασιάς. Αναρωτιέμαι μερικές φορές αν έχει δοθεί από σύστασης ελληνικού κράτους έστω και ένα ευρώ γι’ αυτά τα ταπεινά μνημεία...
Θεωρείται πλέον κοινός τόπος ότι η τουριστική ανάπτυξη είναι βιώσιμη όταν διαχέεται και σε αυτούς τους θησαυρούς. Ο υπερτοπικός πόλος («κράχτης») δημιουργεί τουριστικό προϊόν διέλευσης, ενώ η διάχυση δημιουργεί τουρισμό προορισμού και παραμονής.
Σίγουρα, είναι αναπτυξιακά καταστροφικό για τη Λακωνία να δημιουργήσουμε δύο πολιτιστικούς φάρους παγκόσμιας εμβέλειας (Μονεμβάσια – Μυστράς) και να αφήσουμε τους υπόλοιπους πολιτιστικούς και περιβαλλοντικούς θησαυρούς αναξιοποίητους, στην εγκατάλειψη και την καταστροφή....
Τέλος, μια μικρή αναφορά για το πόρισμα της συνάντησης που ανέφερα στο προοίμιο. Μιλώ για τη «Διακήρυξη της Στυμφαλίας – προς μία νέα πολιτική Ολοκληρωμένης Διαχείρισης της πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς».
Γενικότερα, ο προβληματισμός που αναπτύχθηκε στη συνάντηση επικεντρώθηκε στην αντίληψη που θεωρεί ενιαία τη φυσική και την πολιτιστική κληρονομιά. Πρόκειται για στοιχεία που, ούτως η άλλως, συγκροτούν από κοινού μια αδιαίρετη πραγματικότητα, χαρακτηριστική έκφραση της οποίας αποτελεί το τοπίο.
Το πόρισμα της εκδήλωσης, η «Διακήρυξη της Στυμφαλίας», συνοψίζει τις βασικές θέσεις που διατυπώθηκαν σχετικά με τις αναγκαίες δράσεις που απαιτούνται για την προστασία και ανάδειξη του τοπίου στα κρίσιμα πεδία:
- της γνώσης (επαρκής και αξιόπιστη πληροφόρηση)
- της διαχείρισης (προστασία για βιώσιμη χρήση από την τοπική κοινωνία)
- της εκπαίδευσης και της επιμόρφωσης (προγράμματα με στόχο την ολοκληρωμένη διαχείριση της πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς και την ευαισθητοποίηση των τοπικών κοινωνιών)
- της ενημέρωσης (κοινή διαχείριση μεταξύ τοπικών αρχών – χρηστών περιοχών Natura)
- των πολιτικών (ενσωμάτωση πολιτιστικής κληρονομιάς στα σχέδια διαχείρισης) και
- της χρηματοδότησης (σύνδεση υφιστάμενων προγραμμάτων με τα πεδία του περιβάλλοντος, του πολιτισμού, της εκπαίδευσης και της περιφερειακής ανάπτυξης).
Εξάλλου, στη συνάντηση διαπιστώθηκαν και σοβαρές παραλείψεις εκ μέρους της πολιτείας: Αρχικά, η ελλειμματική χάραξη ολοκληρωμένης πολιτικής για το περιβάλλον από το αρμόδιο υπουργείο Περιβάλλοντος. Π.χ. η Ευρωπαϊκή Σύμβαση Προστασίας του Τοπίου που υπογράφηκε το 2000 στη Φλωρεντία, ενσωματώθηκε στην εθνική νομοθεσία το 2010 και ενώ, σημειωτέον, είχαν προηγηθεί η Ρουμανία, η Ουκρανία, η Βουλγαρία, η Αρμενία, η Κύπρος η Μολδαβία, η Τουρκία και η ΠΓΔΜ!
Αλλά και στον τομέα της χρηματοδότησης παρατηρούνται σοβαρά ελλείμματα σχετικά με τον περιβαλλοντικό τομέα. Το γνωστό Πράσινο Ταμείο έχει, δυστυχώς, μεταλλαχθεί σε μηχανισμό για την κάλυψη αναγκών του Μνημονίου και, ως εκ τούτου, δεν συμβάλλει παρά ελάχιστα (σε σχέση με τα έσοδά του και το μέγεθος των αναγκών) στην υλοποίηση δράσεων προστασίας του περιβάλλοντος για το οποίο υποτίθεται ότι δημιουργήθηκε...
Κλείνοντας τούτο το σημείωμα συνοψίζω:
- Το φυσικό περιβάλλον και το πολιτιστικό απόθεμα αποτελούν τους βασικούς αναπτυξιακούς πυλώνες του Ζάρακα, όμως το αναπτυξιακό μοντέλο μιας περιοχής δεν επιβάλλεται, αλλά επιλέγεται από τους κατοίκους της.
- Απαιτείται, άμεσα, με πρωτοβουλία και ευθύνη του Δήμου, της Περιφέρειας και της Αποκεντρωμένης Διοίκησης, μα κυρίως από αυτούς που δεν σταματούν να ονειρεύονται το ξημέρωμα, κινητοποίηση με κυρίαρχο, πρωταρχικό, κοινό στόχο την άμεση δρομολόγηση σύνταξης της απαιτούμενης ΕΠΜ (Ειδικής Περιβαλλοντικής Μελέτης), με τελικό σκοπό την οριοθέτηση των περιοχών που χρήζουν προστασίας, τον καθορισμό χρήσεων γης και δραστηριοτήτων, τη σύσταση Φορέα Διαχείρισης και τη σύνταξη Διαχειριστικών Σχεδίων για την εφαρμογή πολιτικών και δράσεων ανάδειξης και αποτελεσματικής προστασίας της.
Τα Ζαγοροχώρια στην Ήπειρο τη δεκαετία του ’80 θύμιζαν το Ζάρακα της δεκαετίας του ’50. Σήμερα, με ανάπτυξη βιώσιμη και με σεβασμό στο περιβάλλον, αποτελούν τουριστικό προορισμό διεθνούς εμβέλειας. Όσο για εμάς:....
Iδού τα «Ζαρακοχώρια», ιδού και το «πήδημα»....
Απρίλιος 2015
σπυρος πετρολεκας
χωροτάκτης - πολεοδόμος
