Φυσικό Περιφερειακό Πάρκο Χερσονήσου Μαλέα

Η παρούσα εισήγηση πραγματεύεται την οριοθέτηση, το χαρακτηρισμό και τη διαχείριση της περιοχής της Χερσονήσου Μαλέα του Δήμου Μονεμβάσιας ως Περιφερειακό Πάρκο (Regional Park).
Σύμφωνα με το Νόμο 3937/2011 («Διατήρηση της Βιοποικιλότητας και άλλες διατάξεις»), ως Περιφερειακά Πάρκα χαρακτηρίζονται περιοχές που, λόγω οικολογικής σπουδαιότητας, θεωρούνται σημαντικές σε Περιφερειακό επίπεδο.

Τα Περιφερειακά Πάρκα λειτουργούν ως Περιφερειακές Ζώνες προστατευόμενων, περιβαλλοντικών και πολιτισμικών αντικειμένων, ενώ δύνανται να περιλαμβάνουν και οικιστικές ενότητες ως περιοχές οικοανάπτυξης. Στις Ζώνες αυτές ενισχύεται με κίνητρα η άσκηση ήπιων και περιβαλλοντικά φιλικών ασχολιών και παραγωγικών δραστηριοτήτων, όπως για παράδειγμα η αναψυχή, ο τουρισμός φύσης, η ολοκληρωμένη ή βιολογική γεωργία, η περιβαλλοντική και πολιτιστική εκπαίδευση και η μεταποίηση τοπικών προϊόντων.

Οριοθέτηση
Η χερσόνησος του Μαλέα αποτελεί το τρίτο «ποδάρι» της Πελοποννήσου και τη νοτιότερη απόληξη της ηπειρωτικής Ευρώπης. Τοποθετείται στο ανατολικό τμήμα του Νομού Λακωνίας και εκτείνεται από την περιοχή του Ζάρακα ως τον «Καβομαλιά». Βόρειά της η «Τσακωνιά», με το Οικολογικό Πάρκο του Πάρνωνα, νότια η θάλασσα των Κυθήρων, ανατολικά το Μυρτώο Πέλαγος και στην καρδιά της η Καστροπολιτεία. Πρόκειται για μια έκταση οριοθετημένη όχι διοικητικά, αλλά ιστορικά – γεωγραφικά – πολιτιστικά, απομακρυσμένη από όλους τους βασικούς αναπτυξιακούς άξονες της χώρας – χερσαίους, θαλάσσιους και εναέριους -, «έμεινε στο ράφι» με μόνη «προίκα» την αυθεντικότητά της, που αντικατοπτρίζεται σε ένα υψηλής οικολογικής αξίας φυσικό περιβάλλον και σε ένα σπάνιας ποιότητας πολιτιστικό απόθεμα. Επιπρόσθετα, είναι χαρακτηριστικό πως τα βασικά προϊόντα της περιοχής αυτής (ελιά, οίνος κ.ά.) πρωταγωνιστούν στη Μεσογειακή Διατροφή, που πρόσφατα ανακηρύχθηκε από την UNESCO ως άυλο, πολιτιστικό αγαθό της ανθρωπότητας.

Οικολογικά και Πολιτισμικά Χαρακτηριστικά – Θεσμοθετήσεις
Παραθέτουμε στη συνέχεια τα φυσικά και πολιτιστικά χαρακτηριστικά του προτεινόμενου Πάρκου. Πρόκειται για μια μεγάλη ποικιλία βιολογικών, οικολογικών, γεωλογικών, γεωμορφολογικών και αισθητικών στοιχείων υψηλής ποιότητας, που προσφέρουν σημαντικές δυνατότητες ανάπτυξης δραστηριοτήτων σε αρμονία με την προστασία της φύσης και του τοπίου. Αυτό αποτυπώνεται και στο πλήθος περιβαλλοντικών και πολιτισμικών θεσμοθετήσεων που συναντώνται στη χερσόνησο του Μαλέα, σημειώνοντας πως ο συνολικός πλούτος της περιοχής θα μπορούσε να δικαιολογήσει ακόμα περισσότερες, οι οποίες παρατίθενται στη συνέχεια. Ειδικότερα:

- Ειδικές Ζώνες Διατήρησης (Ε.Ζ.Δ.)

«ΟΡΗ ΓΙΔΟΒΟΥΝΙ, ΧΙΟΝΟΒΟΥΝΙ, ΓΑΪΔΟΥΡΟΒΟΥΝΙ, ΚΟΡΑΚΙΑ, ΚΑΛΟΓΕΡΟΒΟΥΝΙ, ΚΟΥΛΟΧΕΡΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΟΝΕΜΒΑΣΙΑΣ»
Περιοχή του καταλόγου Natura 2000 (κωδικός: GR2540001, Έκταση: 28.797,97 ha), πολύ σημαντική για την ανάπαυση και φωλεοποίηση των μεταναστευτικών πουλιών. Στο νοτιότερο άκρο της βρίσκεται το μοναδικής ομορφιάς τοπίο της Μονεμβάσιας. Εκεί υπάρχει το Ενετικό κάστρο, αλλά και σπάνια, από χλωρική άποψη, φυτά, όπως σχηματισμοί της Euphorbia dendroides και πολύ σπάνια τοπικά ενδημικά φυτά taxa όπως π.χ. Stachys speizenhoferi, subsp. virella και Campanula andrewsii subsp. hirsutula, Draba strasseri. Η πανίδα αυτού του τόπου είναι εκπληκτικά ποικίλη. Τουλάχιστον 27 είδη αμφιβίων, ερπετών και θηλαστικών που έχουν αξιολογηθεί ως σημαντικά, έχουν καταγραφεί στην περιοχή αυτή.

«ΠΕΡΙΟΧΗ ΝΕΑΠΟΛΗΣ ΚΑΙ ΝΗΣΟΣ ΕΛΑΦΟΝΗΣΟΣ»
Περιοχή του καταλόγου Natura 2000 (κωδικός: GR2540002, Έκταση: 5.493,74 ha), όπου μεγάλη ποικιλία βιοτόπων και οικολογικών θώκων προσφέρουν καταφύγιο σε ένα μεγάλο αριθμό πολύ ενδιαφερόντων φυτικών taxa. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε 36 ελληνικά ενδημικά taxa, μεταξύ των οποίων υπάρχει η Linaria hellenica που περιλαμβάνεται στο Παράρτημα ΙΙ της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ.
Επίσης, μια πλούσια και ποικίλη πανίδα σπονδυλωτών ανιχνεύεται σ’ αυτόν τον τόπο, ο οποίος είναι εξάλλου σημαντικός από πλευράς ορνιθοπανίδας καθώς αποτελεί μία από τις δύο νοτιότατες περιοχές της ηπειρωτικής Ελλάδας που αποτελούν πολύτιμους σταθμούς για τα πουλιά, αμέσως πριν και μετά το εξαντλητικό τους ταξίδι πάνω από τη Μεσόγειο.
Επιπρόσθετα, πρέπει να αναφερθεί πως εντός των ορίων της συγκεκριμένης Ε.Ζ.Δ. συναντάμε τη λιμνοθάλασσα «Στρογγύλη» (στα όρια του πρώην Δήμου Βοιών, ακριβώς απέναντι από το νησί της Ελαφονήσου) – ένα παράκτιο υγρότοπο που διαχωρίζεται από τη θάλασσα με μια αμμώδη λωρίδα και αμμόλοφους, ενταγμένο στον κατάλογο βιότοπων CORINE, με μεγάλη αισθητική και οικολογική αξία. Εδώ, προτείνεται η χωροθέτηση Πάρκου Περιβαλλοντικής Ευαισθητοποίησης, με στόχο την ανάδειξη του ιδιαίτερου φυσικού πλούτου της ευρύτερης περιοχής του προτεινόμενου πάρκου.
Σημείωση: Πρέπει να αναφερθεί ότι στον Eπιστημονικό Kατάλογο Natura 2000, στην προστατευόμενη περιοχή «ΠΕΡΙΟΧΗ ΝΕΑΠΟΛΗΣ (ΒΟΙΩΝ) ΚΑΙ ΝΗΣΟΣ ΕΛΑΦΟΝΗΣΟΣ» (GR 2540002) συμπεριλαμβανόταν αρχικά ολόκληρη σχεδόν η έκταση του Δήμου Βοιών, ενώ στον Εθνικό Κατάλογο τελικά περιλήφθηκε μόνο η χερσαία έκταση απέναντι της Ελαφονήσου – δηλαδή αφαιρέθηκε ολόκληρη η περιοχή του «Κάβομαλιά».

- Ζώνη Ειδικής Προστασίας (Ζ.Ε.Π.)

«ΟΡΗ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΑΚΩΝΙΑΣ»
Περιοχή του καταλόγου Natura 2000 (κωδικός: GR2540007, Έκταση: 37.566,61 ha), που ευρίσκεται εντός των ορίων του Δήμου Ζάρακα.
Τα χαρακτηριστικά της είναι ίδια με αυτά που έχουν αναφερθεί για την ΕΖΔ GR2540001, καθώς μεταξύ τους παρουσιάζουν επικάλυψη σε πολύ μεγάλο ποσοστό. Πρόκειται, μεταξύ άλλων, για μια πολύ σημαντική περιοχή για την ανάπαυση και φωλεοποίηση των μεταναστευτικών πουλιών.

- Καταφύγια Άγριας Ζωής

«ΓΑΪΔΟΥΡΟΒΟΥΝΙ»
Περιοχή έκτασης 24.500 περίπου στρεμμάτων στη θέση «ΓΑΪΔΟΥΡΟΒΟΥΝΙ» περιοχής Δ.Δ. Κρεμαστής – Λαμπόκαμπου Δήμων Νιάτων – Ζάρακα, Νομού Λακωνίας (ΦΕΚ 911Β/2001). Το ανωτέρω καταφύγιο είναι απαραίτητο για φωλεοποίηση, μετανάστευση, διαχείμαση, διατροφή, αναπαραγωγή και διαβίωση της άγριας πανίδας. Τα είδη της πανίδας που διαβιούν στην περιοχή είναι λαγοί, αλεπούδες, τσίχλες, ορεινές πέρδικες και διάφορα αρπακτικά πτηνά. Όσον αφορά τη χλωρίδα, η έκταση ανήκει στην Μεσογειακή διάπλαση της αριάς και υπάρχει ποικιλία ειδών αυτοφυούς χλωρίδας σε θαμνώδη μορφή (αείφυλλα και πλατύφυλλα).

«ΠΡΑΤΑΓΟΣ – ΚΟΥΚΟΥΒΑΓΙΑ – ΑΕΤΟΦΩΛΙΑ – ΒΟΥΝΟ ΑΓ. ΓΕΩΡΓΙΟΥ – ΤΣΟΜΑΚΑ – ΛΥΚΟΒΟΥΝΙ – ΛΕΚΑΝΕΣ»
Το 1985 ιδρύθηκε το μόνιμο καταφύγιο άγριας ζωής έκτασης 20.000 στρ. στις θέσεις «ΠΡΑΤΑΓΟΣ - ΚΟΥΚΟΥΒΑΓΙΑ – ΑΕΤΟΦΩΛΙΑ – ΒΟΥΝΟ ΑΓ. ΓΕΩΡΓΙΟΥ – ΤΣΟΜΑΚΑ – ΛΥΚΟΒΟΥΝΙ – ΛΕΚΑΝΕΣ» περιοχής κοινοτήτων Ελίκας, Αγίου Νικολάου, Δαιμονιάς, Ταλάντων, Λυρών (ΦΕΚ 458/Β/85). Το 2001 με πρόταση του αρμόδιου δασαρχείου τροποποιήθηκαν τα όρια του μόνιμου καταφυγίου άγριας ζωής στις θέσεις «ΠΡΑΤΑΓΟΣ – ΧΕΡΩΜΑΤΑ – ΛΟΤΖΑ» περιοχής Δαιμονιάς, Ελίκας, Λυρών, Ελληνικού, Νομίων, Αγίου Νικολάου, Ταλάντων, Δήμων Ασωπού, Βοιών, Μονεμβασιάς, Νομού Λακωνίας, από 20.000 σε 57.000 στρ.
Το ανωτέρω καταφύγιο είναι απαραίτητο για φωλεοποίηση – μετανάστευση – διαχείμαση – διατροφή – αναπαραγωγή και διαβίωση της άγριας πανίδας. Τα είδη της πανίδας που διαβιούν στην περιοχή είναι τσίχλες, αλεπού, ασβός, ορεινή πέρδικα, αρπακτικά πτηνά (διάφορα), λαγός, τσακάλι, ορτύκι, κότσυφας. Όσον αφορά την χλωρίδα στην έκταση υπάρχει μεγάλη ποικιλία ειδών της θερμομεσογειακής διαπλάσεως Ανατολικής Μεσογείου και της Μεσογειακής διάπλασης της αριάς, σε θαμνώδη μορφή κυρίως (αείφυλλα, πλατύφυλλα).

«ΒΑΒΙΛΑ – ΚΟΥΝΟΣ»
Το 1985 ιδρύθηκε το μόνιμο καταφύγιο άγριας ζωής έκτασης 10.000 στρ. στις θέσεις “ΒΑΒΙΛΑ– ΚΟΥΝΟΣ” περιοχής κοινοτήτων Καστανέας – Βοιών – Νεάπολης – Αγίου Νικολάου – Φαρακλού – Βελανιδιών – Λαχίου. (ΦΕΚ 155/Β/85). Το 2001 με την υπ’ αριθμόν 1503/2001 απόφαση της Περιφέρειας Πελοποννήσου (ΦΕΚ 911/Β/2001) τροποποιήθηκαν τα όρια του μόνιμου καταφυγίου άγριας ζωής στις θέσεις «Βαβίλα – Κούνος» περιοχής Νεαπόλεως, Λαχίου, Αγ. Νικόλαου, Βελανιδιών, Κ. Καστανιάς, Φαρακλού Δήμου Βοιών, Νομού Λακωνίας, Περιφέρειας Πελοποννήσου από 10.000 σε 18.500 στρ.
Το ανωτέρω καταφύγιο είναι απαραίτητο για φωλεοποίηση – μετανάστευση – διαχείμαση – διατροφή – αναπαραγωγή και διαβίωση της άγριας πανίδας. Τα είδη της πανίδας που διαβιούν στην περιοχή είναι τσίχλες, αλεπού, ορεινή πέρδικα, αρπακτικά πτηνά (διάφορα), λαγός, τσακάλι, ορτύκι, κότσυφας. Όσον αφορά την χλωρίδα στην έκταση υπάρχει μεγάλη ποικιλία ειδών της θερμομεσογειακής διαπλάσεως Ανατολικής Μεσογείου σε θαμνώδη μορφή κυρίως (αείφυλλα, πλατύφυλλα).
Μάλιστα, αυτή η περιοχή έχει χαρακτηριστεί από την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρία σε συνεργασία με την BirdLife International (Αναθεώρηση των Σημαντικών Περιοχών για τα πουλιά της Ελλάδας, 1995-1999) ως Σημαντική Περιοχή Πουλιών με την ονομασία «Όρη Ανατολικής Λακωνίας» με τον κωδικό 123.

- Παραδοσιακοί Οικισμοί
Δέκα οικισμοί στην περιοχή του Ζάρακα (Κυπαρίσσι, Παραλία Κυπαρισσιού, Χάρακας, Πιστάματα, Λαμπόκαμπος, Ρηχιά, Γέρακας, Λιμάνι Γέρακα, Αριάνα, Άγιος Ιωάννης) είναι χαρακτηρισμένοι ως παραδοσιακοί (ΦΕΚ 84/ΑΑΠ/2012), ενώ σε όλη την έκταση του προτεινόμενου Περιφερειακού Πάρκου συναντώνται πολλοί οικισμοί, κατά κύριο λόγο ορεινοί, που πληρούν όλες τις προϋποθέσεις για να χαρακτηρισθούν (εν συνόλω ή εν τμήματι) παραδοσιακοί. Ενδεικτικά, αναφέρονται ο Άγιος Νικόλαος, το Ελληνικό (Κουλέντια), τα Βελανίδια, το Φαρακλό, η Καστανιά, το Παραδείσι και το Λάχι.

- Αρχαιολογικοί Χώροι
Στην περιοχή του προτεινόμενου Περιφερειακού Πάρκου τοποθετείται ένα πολύ μεγάλο πλήθος αρχαιοτήτων που χρονολογούνται από τα προϊστορικά, τα ιστορικά, τα βυζαντινά – μεταβυζαντινά και τα νεότερα χρόνια.
Χαρακτηριστικότερα παραδείγματα των μνημείων αυτών είναι:
Το Κάστρο της Μονεμβάσιας – για το οποίο βρίσκεται σε εξέλιξη σύνταξη πρότασης για την ένταξή του στον Κατάλογο Μνημείων Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO - , η Ακρόπολη Επιδαύρου Λιμηράς, η Ακρόπολη του Ζάρακα, το Ιερό Ασκληπιείο στο Κυπαρίσσι, το Κάστρο των Βατίκων, ο αρχαίος οικισμός των Βοιών, ο οικισμός της Παλαιόχωρας στο Χάρακα, η Μονή Ευαγγελίστριας, ο Κουλεντιανός Πύργος και ο Πύργος του Φονιά στις Βοιές, το Γεωπάρκο στην Αγια-Μαρίνα.
Εξάλλου, στη χερσόνησο του Μαλέα απαντάται ένα ιδαίτερα ευρύ σύνολο σπηλαίων, τα οποία παρουσιάζουν σπουδαίο φυσικό και πολιτιστικό ενδιαφέρον (κυριότερο το Σπήλαιο της Καστανιάς στα Βάτικα). Η Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας – Σπηλαιολογίας Νοτίου Ελλάδας διεξάγει τα τελευταία χρόνια σημαντική έρευνα σχετικά και, βάσει των ευρημάτων, επεξεργάζεται ήδη την κήρυξη Αρχαιολογικών Χώρων με επίκεντρο πολλά από τα παραπάνω σπήλαια.
Τέλος, ειδική μνεία πρέπει να γίνει για τη θέση «Παυλοπέτρι» (ομώνυμη νησίδα και παραλία βόρεια της Ελαφονήσου, πλησίον υγρότοπου «Στρογγύλης»), όπου παρατηρούνται ταφικά, αρχαιολογικά ευρήματα, αλλά και αρχαία οικιστικά υπολείμματα, λίγα μέτρα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας.

- Πολιτιστική Διαδρομή
Προκειμένου για την ενοποίηση – δικτύωση των θέσεων πολιτιστικής σημασίας της ευρύτερης περιοχής, προτείνεται η χάραξη της πολιτιστικής διαδρομής «Παυσανίας» (βλ. συν. Χάρτη), που θα ξεκινά από τη θέση «Όνου Γνάθος» στην Ελαφόνησο, θα συνεχίζεται περνώντας από τον αρχαίο οικισμό των Βοιών και τις αρχαίες θέσεις «Νυμφαίον», «Επιδήλιον», «Μινώα», «Επίδαυρος Λιμηρά», ακρόπολη Ζάρακα, για να καταλήξει στην παραλιακή θέση «Κύφαντα» στο Ζάρακα. Η εν λόγω διαδρομή βασίζεται στα «χνάρια» του αρχαίου περιηγητή Παυσανία, «αγκαλιάζει» όλο το παράκτιο τμήμα του προτεινόμενου Περιφερειακού Πάρκου και θεωρούμε ότι «φωτίζει» με τον καλύτερο τρόπο τη σπάνια αρχαιολογική – ιστορική – πολιτιστική ταυτότητα της χερσονήσου του Μαλέα.

- Περιοχές Οικοανάπτυξης
Σύμφωνα με τα υπό θεσμοθέτηση ΓΠΣ και ΣΧΟΟΑΠ της υπό εξέταση περιοχής, προτείνεται ο χαρακτηρισμός Περιοχών Οικοανάπτυξης για την υποδοχή αγροτουριστικών εγκαταστάσεων που θα φέρνουν σε επαφή τον επισκέπτη τόσο με την τοπική, αγροτική παραγωγή, όσο και με το τοπικό, φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον. Οι προτάσεις αυτές τοποθετούνται:
Στην περιοχή «Μαλέα» με κέντρο τον Άγιο Νικόλαο, στην περιοχή του «Κούνου» με κέντρο το Ελληνικό (Κουλέντια) και στην περιοχή του Ζάρακα με κέντρο τη Ρηχιά.

- Προστατευόμενα Τοπία
Ως Προστατευόμενα Τοπία (protected landscapes / seascapes ) χαρακτηρίζονται περιοχές μεγάλης οικολογικής, γεωλογικής, αισθητικής ή πολιτισμικής αξίας και εκτάσεις που είναι ιδιαίτερα πρόσφορες για αναψυχή του κοινού ή συμβάλλουν στην προστασία φυσικών πόρων λόγω των ιδιαίτερων φυσικών ή ανθρωπογενών χαρακτηριστικών τους.
Ο χαρακτηρισμός τους εκδίδεται με Απόφαση του Γενικού Γραμματέα της αντίστοιχης Αποκεντρωμένης Διοίκησης, με βάση Ειδική Έκθεση που τεκμηριώνει την οικογολική ή άλλη φυσική αξία του προστατευτέου αντικειμένου, και κατόπιν γνωμοδότησης του αιρετού Περιφερειάρχη.
Συμπληρωματικά με το χαρακτηρισμό της Χερσονήσου του Μαλέα ως φυσικό Περιφερειακό Πάρκο, προτείνουμε το χαρακτηρισμό 4 υποπεριοχών εντός της έκτασής του ως Προστατευόμενα Τοπία.
Ειδικότερα, πρόκειται για τα τοπία «Καβομαλιά», «Κούνου», «Μονεμβάσιας» και «Ζάρακα», που συνθέτουν το παράκτιο, ανατολικό μέτωπο της Χερσονήσου, και τα οποία χαρακτηρίζονται από την άγρια φύση τους και από ένα περιβάλλον υψηλής οικολογικής, πολιτισμικής και αισθητικής αξίας (φαράγγια, σπήλαια, μονοπάτια, βραχώδεις σχηματισμοί, αρχαιότητες κ.ά.)

Πρόταση
Για το χαρακτηρισμό μιας περιοχής ως Περιφερειακό Πάρκο εκδίδεται Προεδρικό Διάταγμα, με πρόταση του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής (Υ.ΠΕ.Κ.Α.), και κατόπιν γνωμοδότησης της «Επιτροπής Φύση 2000» και του Γενικού Γραμματέα της αντίστοιχης Αποκεντρωμένης Διοίκησης. Προς τούτο, συντάσσεται Ειδική Έκθεση που τεκμηριώνει την οικολογική σημασία και τις προστατευτέες αξίες της περιοχής και περιλαμβάνει, κατ’ ελάχιστον, την οριοθέτησή της, τους σκοπούς της προστασίας της, την αξιολόγηση των οικολογικών χαρακτηριστικών της (χλωρίδα, πανίδα κλπ.), τις υφιστάμενες χρήσεις – πιέσεις που ισχύουν σε αυτή, καθώς και σχετικές προτάσεις προστασίας της (π.χ. θεσμοθέτηση περιορισμών χρήσεων γης και δραστηριοτήτων, καθορισμός όρων δόμησης κλπ.)
Με την ίδια θεσμοθέτηση συστήνεται και ο Φορέας Διαχείρισης του Περιφερειακού Πάρκου, οι αρμοδιότητες του οποίου αφορούν την οργάνωση ενεργειών και δραστηριοτήτων με επίκεντρο την προστασία και διαχείριση του πλούτου του Πάρκου (π.χ. σήμανση ορίων, οργάνωση δραστηριοτήτων περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης κοινού, προώθηση δικτύωσης και προβολής πολιτιστικών πόρων κλπ.).

Επίλογος
Σε μια εποχή που οι συνθήκες οικονομικής κρίσης υπαγορεύουν εναλλακτικά, πιο ισορροπημένα μοντέλα ανάπτυξης, προσανατολισμένα στις ιδιαιτερότητες κάθε μικρο-περιοχής και κοινωνίας, πιστεύουμε πως, με ευαισθησία, φαντασία και εξωστρέφεια, τα στοιχεία φυσικής ομορφιάς και πολιτισμού που διαθέτει σε αφθονία η χερσόνησος αυτή – και που αποτελούν αναμφίβολα το συγκριτικό της πλεονέκτημα – μπορούν (και πρέπει) να γίνουν πόλοι μιας τέτοιου τύπου ανάπτυξης, όχι κοντόφθαλμης και βραχυπρόθεσμης, αλλά γνήσιας, αειφορικής, ολοκληρωμένης και γι’ αυτό αξιοβίωτης.

Δεκέμβριος 2013
σπυρος πετρολεκας
χωροτάκτης - πολεοδόμος

 

Η παραπάνω εισήγηση παρουσιάσθηκε από εκπροσώπους του Γραφείου (Σπύρος Πετρολέκας, Χρήστος Κουριέρης) στο πλαίσιο του Σεμιναρίου «Διαχείριση Προστατευόμενων Περιοχών – Ενεργοί Πολίτες και Περιβάλλον» που πραγματοποιήθηκε στο Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Μολάων, στις 13 & 14 Δεκεμβρίου 2013.